Tajna agentura pasywna jest tym typem wywiadu agenturalnego, który rozbieram tutaj na atomy. Ponadto opisuję agenturę legalną (oficjalną), kończąc w ten sposób wątki rozpoczęte w pierwszym artykule poświęconym omawianiu „Kanwy wywiadu agenturalnego” (podręcznika pracy radzieckiego wywiadu wojskowego). Czyli tym razem coś o wywiadowcach pod przykryciem dyplomatycznym oraz o najbardziej klasycznych szpiegach. Zapraszam do czytania!
O CZYM PRZECZYTASZ
- czym jest praca agenturalna,
- jakie są źródła niepowodzeń pracy wywiadowczej,
- jak zorganizowany jest wywiad agenturalny,
- jakie kadry tworzą wywiad legalny (oficjalny),
- z kogo rekrutuje się szpiegów,
- jak opracowuje się kandydata na agenta,
- w jakich fazach przebiega werbunek,
- dlaczego werbownik werbuje, a nie prowadzi szpiega,
- jak wygląda szkolenie agentów,
- jakie są ich kategorie,
- jak wycenia się pracę agenta,
- w jaki sposób organizuje się łączność,
- jak odbierać meldunki i doniesienia,
- w jaki sposób sprawować kontrolę i nadzór.
Przypominam, że o tym wszystkim opowiem z punktu widzenia autora podręcznika „Kanwa wywiadu agenturalnego„.
A TERAZ PO KOLEI…
Dlaczego w ogóle praca agenturalna?
Zorientowanie się w najważniejszych danych było, jest i będzie osiągane przez ujawnianie tajemnic w sposób niejawny od osób je chroniące.
Niniejszy artykuł zacznę od kwestii nie wyłożonej przez autora podręcznika wprost. Jasno i logicznie jest ona jednak ustawiona przez autora w poszczególnych częściach podręcznika.
Źródła niepowodzeń pracy wywiadowczej
- Niewłaściwy dobór kadr wywiadowczych:
- „[Oficerowie wywiadu] dobierani są spośród najlepszych. (…) Aby dobrze kierować szpiegostwem, nie wystarcza szastać pieniędzmi na prawo i lewo; konieczna okazuje się konsekwencja, staranność i doświadczenie”;
- Improwizacja zamiast planowej pracy wywiadowczej:
- „Nic nie powinno mieć tyle systemowości i porządku, co służba wywiadowcza… [bowiem] od wiedzy do wykonania jest już tylko jeden krok, a od niewiedzy do wykonania znacznie więcej. (…) Szpiegostwa się nie improwizuje”;
- Nieprzestrzeganie zasady tajności pracy:
- „Za najważniejsze oznaki szpiegostwa należy uważać tajny sposób działania pod jakimkolwiek pretekstem… [należy mieć bowiem na uwadze], że charakteryzuje je tylko sposób działania agentów, a nie charakter dostarczanych przez [nich] informacji”;
- Problemy z łącznością:
- „Wskutek nieporozumień w sprawach łączności (…) zdarzają się prawdziwie nieprzyjemne następstwa, sprowadzające do minimum wysiłek agenta”;
- Zły dobór agentów do współpracy (werbunek niewłaściwych osób):
- „(…) prostak, profan i nowicjusz implikuje totalne niepowodzenie…”;
- Niewłaściwa kontrola agentów i ich pracy:
- „Jednoczesna obecność w państwie obcym [agentury legalnej i opartej na jej organach tajnej agentury pasywnej oraz tajnej agentury pasywnej istniejącej samodzielnie, tj. równolegle z tymi organami] gwarantuje: możliwość niezawodnej kontroli i weryfikowania informacji oraz ciągłą pracę agentury tajnej [w każdych okolicznościach]. (…) Jakiekolwiek byłoby zaufanie do agenta, jego pracę należy koniecznie kontrolować”;
- Niewłaściwe wynagradzanie agentów:
- „Wydatki na dobrych szpiegów nigdy nie okażą się nazbyt duże”;
- Brak szacunku dla agentów:
- „Właściwe byłoby używanie zamiast terminu „szpieg” terminu „agent”… [gdyż] życie pokazuje, że pogarda [dla agentów] często jest przenoszona [przez oficerów wywiadu]”.
- Niewłaściwy dobór kadr wywiadowczych:
Zdaniem autora wpadki w pracy wywiadowczej wynikają:
- z gadatliwości poszczególnych przełożonych, organizatorów i wykonawców,
- z zaniedbań,
- z nieostrożności,
- z braku i właściwego przygotowania,
- ze zdrad popełnianych przez poszczególnych agentów,
- wskutek przypadkowych i przedwczesnych eksplozji lub pożarów,
- wskutek wykrycia przez kontrwywiad przeciwnika magazynów lub innych miejsc, jak: punktów podrabiania dokumentów, powielania (rozpowszechniania) wrogiej literatury.
Organizacja wywiadowcza
Szpiegostwo daje prawdziwe rezultaty dopiero po wielu latach planowej i systematycznej pracy.
W związku z tym, organizując wywiad agenturalny oraz przygotowując plan, kierownictwo powinno dokładnie ustalić:
- jakie państwa (obszary, kierunki, punkty) należy uznać na najistotniejsze dla penetracji,
- które z nich są najbardziej niebezpieczne,
- w jakiej kolejności należy je badać, biorąc pod uwagę:
- przeznaczane środki materialne,
- posiadanych agentów,
- możliwości werbunkowe,
- jak winna być rozdzielona praca wywiadowcza pomiędzy:
- centralne struktury wywiadowcze,
- lokalne struktury wywiadowcze,
- zadania dla agentury, czyli:
- czego w ogóle oczekuje organ centralny od agentury (zadania ogólne),
- czego w czasie najbliższym (zadanie najbliższe),
- w czego w trybie pilnym (zadania pilne),
- jak wygląda sytuacja, w której realizowany będzie plan,
- jak zorganizowana zostanie podległość organów kierowniczych (hierarchię służbową),
- jak podczas wybuchu wojny powinno się mobilizować agenturę,a jakie będą faktyczne możliwości jej mobilizacji.
Ponadto należy pamiętać, że:
- kierownictwo centralne daje ogólne idee,
- kierownicy agentur samodzielnie badają i oceniają obszary (kierunki i punkty) w aspekcie ich znaczenia operacyjnego (wynikającego z planu kierownictwa),
- narzucanie ograniczeń kierownictwu lokalnemu możliwe jest i dopuszczalne jedynie w przypadku niedostatecznego przygotowania kierownictwa lokalnego.
Kadry agentury jawnej
Agentura legalna czyli oficjalna to oficerowie wywiadu, którzy pracują pod przykryciem w placówkach dyplomatycznych (w charakterze dyplomatów lub pracowników służb pomocniczych, np. kierowców, w tego typu instytucjach).
Takie usytuowanie daje im możliwość bezpośrednich kontaktów z osobami zajmującymi w obcych państwach odpowiedzialne stanowiska wojskowe lub cywilne, jak również stojącymi na czele przedsiębiorstw o znaczeniu ogólnopaństwowym.
Aby praca w/w instytucji i osób okazała się planowa i dała pozytywne rezultaty, należy:
Przed wysłaniem do innego państwa:
- wyposażyć agenturę legalną (oficerów wywiadu) w konkretne:
- instrukcje,
- wskazówki,
- dyrektywy,
- program działania,
- żądać od personelu, by przestudiował posiadane już przez dane państwo materiały o państwach obcych odnośnie kwestii pozostających w zainteresowaniu,
- dać wskazówki dokąd powinny przenieść się instytucje i skład osobowy w przypadku zerwania stosunków dyplomatycznych;
- wyposażyć agenturę legalną (oficerów wywiadu) w konkretne:
Po wysłaniu do innego państwa:
- na bieżąco regulować działalność personelu i dawać wskazówki,
- możliwie rzadko zmieniać i zastępować skład osobowy.
Legalna agentura, bez ryzyka samokompromitacji, nie może dać kierownictwu centralnemu wszystkich niezbędnych informacji; zwłaszcza informacji tajnych.
Dlatego organizuje się tajną agenturę pasywną, której struktury:
- opierają się na legalnych organach danego państwa w krajach obcych:
- -> szpiedzy, czyli agenci prowadzeni są przez oficerów wywiadu pod przykryciem,
- lub jest organizowana równolegle z nimi:
- -> praca kierowana jest przez rezydentów niezależnie od struktur agentury legalnej.
- opierają się na legalnych organach danego państwa w krajach obcych:
Najlepszym zaś wyjściem jest funkcjonowanie obu typów wywiadu tajnego w danym państwie.
Werbunek
Decyzję o werbunku konkretnej osoby na agenta podejmuje szef agentury.
Wysyła wówczas specjalnego agenta (oficera wywiadu) zwanego werbownikiem.
Autor podręcznika nie pozostawia złudzeń: nie może stać się ani werbownikiem, ani szefem agentury niedoświadczony oficer wywiadu o przeciętnym umyśle. To zawsze wróży katastrofę.
Dlatego dopiero po zwerbowaniu do współpracy, nowopozyskany agent dostaje się pod skrzydła innego oficera, wyznaczonego przez szefa agentury.
Ten zaś może mieć umysł przeciętny. Nie ma bowiem ludzi idealnych 😉
Ale ten oficer powinien posiadać minimum cech zapewniających właściwe prowadzenie nowopozyskanego agenta w celu realizacji przez tegoż postawionego zadania.
Szef agentury, decydując o rozbudowie sieci agenturalnej w celu utrzymania lub zwiększenia możliwości wywiadowczych na podległym mu terenie, musi wobec tego:
- wyznaczać agenturze legalnej (podległym mu oficerom wywiadu) zadania opracowania kandydatów na agentów tajnej agentury pasywnej,
- podejmować decyzje o werbunku,
- wyznaczać spośród agentury legalnej werbownika,
- po zawerbowaniu zaś wyznaczyć spośród agentury legalnej oficera prowadzącego nowopozyskanego agenta tajnej agentury pasywnej.
Jeśli rezydent sieci tajnej agentury pasywnej, działającej niezależnie od struktur agentury legalnej, podlega szefowi agentury na danym terenie, wówczas werbownikiem jest sam rezydent lub inny agent z sieci rezydenta (zwykle wyznaczony przez rezydenta, a zatwierdzony przez szefa agentury).
W przypadku funkcjonowania sieci tajnej agentury pasywnej niezależnie od struktur agentury legalnej, gdy rezydent nie podlega pod szefa agentury na danym terenie, wówczas werbownikiem jest rezydent lub agent wyznaczony bezpośrednio przez rezydenta.
Bez względu jednak na podległości służbowe i stopień niezależności od siebie poszczególnych sieci agenturalnych (legalnej i tajnej pasywnej), przy decyzji o werbunku opoką kierownictwa pozostają niezmiennie informacje dotyczące werbowanego, takie jak:
- znajomość biografii,
- znajomość warunków, w jakich się urodził i wychowywał, uczył, żył i pracował,
- stopień zabezpieczenia materialnego w różnych okresach egzystencji,
- umiejętność dysponowania środkami i egzystowania za nie,
- sytuacja rodzinna,
- stosunek do poprzednich rządów,
- stosunek do obcych rządów,
- karalność (zwłaszcza za idee polityczne),
- kontakty w danym państwie i państwach obcych,
- posiadane zdolności,
- charakter (szczególnie w niebezpiecznych i ryzykownych sytuacjach),
- wrażenie ogólne wywarte na kierownictwie i werbowniku.
Jak widać z powyższego praca werbownicza jest długotrwała i związana z niejawnym zbieraniem koniecznych informacji, ich zestawianiem i analizowaniem.
Najważniejsza zasada:
pośpiech jest niedopuszczalny.
W podręczniku podkreśla się fazowość pracy werbunkowej:
- Zawarcie znajomości:
- bezpośrednie lub przy pomocy innych zaufanych osób,
- mające charakter oficjalny lub pod innymi pretekstami;
- Wciąganie lub wdrażanie:
- udzielenie pożyczki (pieniężnej lub towarowej) bez podania terminu jej zwrotu,
- upojenie i pobranie od pijanego pokwitowania o poważnej randze,
- wręczenie łapówki (bezpośrednio lub przez inne osoby),
- obietnice pomocy przy robieniu kariery i uczynieniu sławnym czyjegoś nazwiska,
- obietnice służenia pomocą urządzającym się krewnym,
- obietnica współudziału w zaplanowanym przestępstwie (porwanie, prowokacja);
- Eksploatacja:
- groźba ujawnienia tajemnicy lub zamiaru danego człowieka,
- żądanie natychmiastowego zwrotu długu,
- groźba ujawnienia przyjętej łapówki,
- groźba skompromitowania człowieka lub jego krewnych w opinii publicznej,
- coraz większa pomoc materialna w przypadku, gdy dana osoba zobowiąże się wykonać polecenie wywiadu agenturalnego.
- Zawarcie znajomości:
Szkolenie i przygotowanie agentów
Zwerbowany agent zwykle nie jest przygotowany do pracy tajnej. Nie wie co i jak obserwować. Nie wie też na co zwracać szczególną uwagę.
Jak już nadmieniłem, nie ma ludzi idealnych.
Agent powinien więc posiadać minimum cech zapewniających właściwe wykonanie postawionego zadania (uwzględnia się stopień ważności oraz skomplikowania polecenia).
Dlatego też szkolenie agentów zależy od nałożonych na nich zadań.
Przygotowanie mniej znaczących agentów prowadzone jest przez kierujących nimi.
Edukacja może być również prowadzona w szkołach: indywidualnie lub w niewielkich grupach.
Przygotowanie powinno być prowadzone obowiązkowo w mieszkaniach konspiracyjnych, zapewniających tajność spotkań.
Szczególnie rzeczowo i bez pośpiechu należy prowadzić przygotowanie agentów delegowanych w celu rezydowania lub ze specjalnymi zadaniami za granicę.
Kwestie, które należy przekazać takiemu agentowi:
- z czym może się zetknąć podczas tajnej pracy wywiadowczej,
- jaki jest główny cel jego pracy (omówić jej detale),
- uczulić na to, co interesuje kierownictwo w danej sprawie,
- dokładnie przestudiować sposoby łączności i kontaktów,
- odgrywanie przez agenta roli (zawodu) i stworzenie otoczenia odpowiadającego obranej roli.
Kategorie agentów
Autor podręcznika zaznaczył, iż zorientowanie agenta co do sytuacji kraju (dla którego pracuje) powinno być:
- w czasie pokoju – fałszywe,
- w czasie wojny – wybiórcze.
Wszystko to w jednym tylko celu – aby nie zdekonspirował się poprzez posiadanie wiedzy innej, niż osoby w środowiskach, w których działa.
Agentów rozróżnia się ze względu na rodzaj wykonywanych zadań:
- Rezydenci:
- zamieszkujący w określonym punkcie i mający stałe zadanie z nim związane;
- Piechurzy (jeźdźcy, agenci ruchowi, agenci marszrutowi):
- otrzymujący czasowe, oddzielne zadanie zbadania danego punktu, kierunku lub rejonu, bądź też wykonania szczególnego polecenia,
- zadania agentów ruchomych w czasie pokoju mają zarówno charakter wywiadowczy, jak i kontrolny do weryfikowania agentów rezydentów, przekazywania im wynagrodzenia itp.
- w czasie wojny piechurzy otrzymują oddzielne zadania dotyczące obserwacji danych punktów, kierunków i rejonów w pasie przyfrontowym;
- Agenci łącznościowcy:
- przekazujący doniesienia agentom lub polecenia kierownictwu,
- w czasie wojny utrzymują łączność z organizacjami pracującymi w krajach przeciwników,
- w państwach neutralnych zakładane są centra łączności pomiędzy agenturami i kierującymi nimi instancjami;
- Agenci werbownicy:
- werbujący agentów i szpiegów,
- Agenci kontrolerzy:
- sprawdzający pracę różnych organizacji i poszczególnych osób,
- wybierani spośród tych ludzi, którzy zasługują na pełne zaufanie kierownictwa.
- Rezydenci:
Łączność
Łączność jest satysfakcjonująca jeśli gwarantuje:
- szybkość, niezawodność, niezauważalność w dostarczaniu meldunków,
- bezpieczeństwo agentowi i kierującemu zadaniem na miejscu,
- nieprzerwaną pracę nawet w czasie wojny,
- całkowitą niezależność każdego ze stosowanych sposobów:
- telegrafu,
- radia,
- gazet i czasopism,
- listów,
- gołębi,
- samolotów, balonów powietrznych i statków,
- ustnych meldunków osobistych,
- paczek i tobołków,
- tajnopisów.
Meldunki
Głównym zadaniem agenta jest dostarczanie na czas wiarygodnych danych: meldunków i doniesień.
Mają one swoje znaczenie jeśli są zestawiane (przekazywane) z klarownym, krótkim oraz konkretnym przytoczeniem istoty tego:
- co agent widział osobiście,
- co usłyszał od innych agentów,
- bezzwłocznie omawiając te dane, jak też określając:
- kiedy (dzień, miesiąc, rok),
- gdzie,
- w jakiej sytuacji,
- kto i co robił,
- co przypuszcza agent i jakie ma na to argumenty.
Kontrola i nadzór
Stosuje się kontrolę zarówno:
- samego agenta,
- dostarczanych przez niego informacji i usług.
Meldunki i doniesienia składane przez agenta charakteryzują zarówno jego samego, jak i metody jego działania. Ich analiza i skonfrontowanie z innymi informacjami to pierwszy etap kontroli i nadzoru.
To jednak nie wystarcza.
Śledzenie i sprawdzanie agenta w miejscu jego pracy dostarcza bowiem danych, które częstokroć powodują rezygnację z jego usług.
Podobnie rzecz się ma z obserwowaniem jego sumienności oraz niezawodności dzięki specjalnie delegowanym pod rozmaitymi legendami osobom z kontrwywiadu.
W trakcie spotkań kwestią bardzo poważną jest wypytywanie agenta, szczególnie nie budzącego zaufania:
- najpierw trzeba pozwolić mu, by przekazał informacje, które zdobył,
- należy zapamiętać te miejsca, w jakich sobie przeczy,
- następnie winno się zadawać mu pytania dodatkowe, by przekonać się:
- czy faktycznie był w danym punkcie,
- co rzeczywiście widział lub czytał sam, a czego dowiedział się od innych,
- kiedy i gdzie się o tym dowiedział,
- w jakich okolicznościach.
I nie należy zapominać o wynagradzaniu agentów.
Wynagrodzenia
Kryterium wyjściowym przy ustalaniu wynagrodzenia agentów jest:
- stopień inteligencji i specjalistycznego przygotowania agenta,
- stopień niezawodności agentów, poważne podejście do pracy i skuteczność działania,
- cenność i ważność zdobytych dokumentów i ich kopii lub informacji, w tym – dostarczonych przełożonemu na czas,
- pozycja agenta w państwie obcym.
NA ZAKOŃCZENIE
Na tym zakończę część drugą omawiania podręcznika A.I. Kuka „Kanwa wywiadu agenturalnego” dotyczącą tajnej agentury pasywnej…
Napisałem również co nieco o agenturze legalnej 🙂
Osoby nie znające niuansów pracy wywiadowczej mogą czuć się lekko zagubione z uwagi na słownictwo stosowane przez autora podręcznika.
Jest to jednak to samo słownictwo, które w tamtym okresie (od momentu powstania Rosji Sowieckiej do dnia wydania „Kanwy…” i później) stosowane było przez radzieckie służby specjalne.
Dlaczego?
Autor używał siatkę pojęciową wypracowaną przez carską policję polityczną, czyli słynną Ochrankę. Jej struktura organizacyjna nie przypominała współczesnych organizacji wywiadowczych. Miała ona charakter zadaniowy, bardzo interesujący zresztą. „Tajny agent” oznaczał zarówno zwerbowanego do współpracy człowieka, jak i policjanta czy żandarma… I tak to funkcjonowało w czasach pisania podręcznika 😉
Więcej na powyższy temat już całkiem niedługo na YouTube w ramach cyklu audycji wideo OSS czyli Okiem Służb Specjalnych (o którym napisałem tutaj)… Serdecznie zapraszam!
Z dzisiejszego naszego punktu widzenia dużą nieporadnością językową jest stosowanie zwrotu „agent” zarówno do oficera wywiadu, jak i zwerbowanego szpiega (oczywiście chodzi mi o służby europejskie. Co innego USA…).
Dlatego na zakończenie proponuję zapamiętać, iż w obecnym rozumieniu:
- agentura legalna (oficjalna) to struktury wywiadowcze w placówkach dyplomatycznych (bez wyjątków oficerowie wywiadu),
- tajna agentura pasywna to przede wszystkim szpiedzy – czyli agenci zwerbowani do współpracy przez oficerów wywiadu (dla swoich są „szpiegami”, a dla prowadzących oficerów wywiadu pozostają „agentami”) – a także (jakże to niefortunne) oficerowie wywiadu: rezydenci, do specjalnych zadań oraz kontrolerzy,
- ofensywny wywiad agenturalny to głównie oficerowie wywiadu i żołnierze z jednostek specjalnych oraz zwerbowani agenci (szpiedzy) – dywersanci.
W części następnej wyjaśnię czym (według bolszewickiego wywiadu wojskowego) jest, jak działa i jakie ma zadania ofensywny wywiad agenturalny – czyli ta część wywiadu tajnego, która nabrała charakteru noszącego znamiona terroryzmu, dezorganizacji życia państwowego i systemu wojskowego strony przeciwnej.
Do zaczytania!
Do zaczytania!
A jeśli tematyka wciągnęła Cię już całkowicie (albo tylko trochę) to koniecznie 😉 zapisz się na newsletter!
Uwaga: wszystkie dane pochodzą z pracy A.I. Kuka “Kanwa wywiadu agenturalnego”, Warszawa 1995.
- OSOBY, O KTÓRYCH MOWA W ARTYKULE
- ARTYKUŁY O PODOBNEJ TEMATYCE
- ZPS 001: Praca operacyjna czyli jak działają służby
- ZPS 002: Środki pracy operacyjnej
- ZPS 003: Metody pracy operacyjnej
- ZPS 004: Formy pracy operacyjnej
- ZPS 005: Zasady pracy operacyjnej
- ZPS 006: Ryzyko operacyjne
- ZPS 007: O kanwie wywiadu agenturalnego
- ZPS 009: Kanwa agenturalnego wywiadu ofensywnego
- Aneks do Kanwy.
- Słownik
Piotr Herman
Serdecznie Cię witam!!! I przy okazji: Tak, to ja jestem na tym zdjęciu ? Piszę o służbach mniej lub bardziej tajnych, gdyż doskonale rozumiem ich specyfikę. Tak się bowiem składa, że zanim zostałem szkoleniowcem Wywiadu Bezpieczeństwa Biznesu CSI (Corporate Security Intelligence) byłem oficerem polskich służb specjalnych. A obecnie przekazuję praktyczną wiedzę i umiejętności niezbędne dla biznesowych: researcherów (czyli wywiadowców), analityków (i to nie tylko wywiadowczych), bezpieczników (czyli wszelakich specjalistów ds. bezpieczeństwa) oraz strategów biznesowych (co oznacza również menadżerów i kierowników różnego autoramentu, a także top managementu). I na tym zarabiam. A Blog i podcasting to moje prezenty dla Ciebie ?